Kunst is een expressie van de menselijke wil, gebruikmakend van zijn intellectuele capaciteiten en emoties. De kunstenaar wil iets wat in hem leeft uitdrukken in een vorm die anderen kunnen waarnemen zodat die ander ook kan ervaren wat hij ervaart. Hij kan dit op verschillende manieren doen. Hij kan zich uitdrukken door middel van een beeld, dans, gedicht, enzovoorts. Zowel het vermogen om kunst te maken of van kunst te genieten is een eigenschap van de mens. Om te kunnen genieten van kunst is het helemaal niet nodig om het kunstwerk te begrijpen. Het gaat bij het genieten om de algehele indruk die het kunstwerk op de aanschouwer maakt. Bij het begrijpen gaat het juist om de verschillende beeldaspecten en hun onderlinge samenhang. Bij het willen begrijpen staat een systematisch onderzoek van het kunstwerk voorop. In het betoog dat volgt, waag ik een poging niet alleen dit onderscheid tussen begrijpen en genieten van kunst duidelijke te maken, maar ook zal ik proberen aan te geven dat kunstbeschouwing kunstgenot naar de achtergrond kan verdrijven.
Het genot van de aanschouwer en de kunstenaar
Overal ter wereld, en in alle culturen, bezoeken elk jaar miljoenen mensen musea, tentoonstellingen en kunstfestivals.
Wat willen deze aanschouwers?
De meesten verlangen bij de aanschouwing van kunstwerken naar een ervaring van o.a. het schone, het sublieme en vaak genoeg ook van het verbazingwekkende. De overgrote meerderheid heeft hiervoor geen opleiding gevolgd. Ze genieten als iemand die een heerlijk gerecht opgediend krijgt en dit smakelijk verorbert en niet moppert over de uitjes die misschien te groot gesneden zijn.
Zoals in de inleiding al gezegd, gaat het om de totale ervaring, die algehele indruk die het kunstwerk op je maakt. De kusntenaar, net als een kok, wil dat zijn werk in zijn totaliteit aanschouwd en gewaardeerd wordt. Daarentegen probeert kunstbeschouwing ons kunst te laten zien vanuit een objectief en analyserend oogpunt. Opzich niets mis hiermee, maar vaak genoeg leidt dit tot een te grote nadruk op afzonderlijke beeldaspecten.
Wat beweegt kunstenaars?
In hun geest hebben ze iets gecreëerd. Deze creatie willen ze vorm geven, uitbeelden. Dit proces verschaft de kunstenaar veel genot. Zou de kunstenaar tijdens dit proces rekening moeten gaan houden met alle normen die aan de verschillende beeldaspecten verbonden zijn, dan ziet hij zich zonder twijfel belemmert in zijn creatief handelen. Hoewel dit zo is moeten kunstwerken toch aan hoge esthetische en technische normen voldoen. Want bij de kunstenaar gaat het ook om het creëren van iets schoons, subliems en verbazingwekkend.
Begrijpen en genot
Onderwijs in kunst heeft de neiging ons denken in hoofdstukken in te delen. Het voordeel hiervan is dat je een objectiverende kijk op de zaak krijgt, waardoor je methodisch te werk kunt gaan. Het gevolg hiervan is, echter, dat het gevoelsaspect, dat toch centraal staat bij het kunnen genieten van kunst, verdreven wordt.
Conclusie
Kunstgenot is een menselijke eigenschap en derhalve is kennis van kunst, ofschoon het een bijdrage kan leveren, geen voorwaarde voor kunstgenot. Sterker nog, kennis van kunst kan het genieten van kunst verdringen.
Willy Panka
Willy Panka is een Rotterdamse fotograaf en kunstenaar, zoals hij het zelf verwoordt: “De straat is een tragikomisch podium waaruit ik mijn inspiratie haal. Het bewustzijn van mijn medemens en omgeving wordt scherper en als fotograaf, waardeer ik elke dag dit geschenk. Het is het leven – een open straat – waar keer op keer nieuwe keuzes worden gemaakt. Dit alles maakt straatfotografie spannend voor mij.”
